Μία απόπειρα αποσαφήνισης των εννοιών της Σοφίας, της Ισχύος και του Κάλλους.

Η Σοφία ας οδηγεί ημάς εις την ανοικοδόμησιν του Ναού της Αρετής.

Διά της Ισχύος ας στεραιωθεί ο Ναός ούτος.

Και διά του Κάλλους ας διακοσμηθεί ούτος.

Σοφία διά να καθοδηγεί, Ισχύς διά να στηρίζει και Κάλλος διά να διακοσμή.

Σοφία διά να καθοδηγεί ημάς κατά πάσας τας πράξεις ημών. Ισχύς διά να στηρίζει ημάς καθ' όλας τα πράξεις ημών. Κάλλος δε, δια να κοσμή τον εσώτερον άνθρωπον.

Τυπικόν της Αμίλλης.

Έκδοση ΕΜΣΤΕ Αθήνα 2012.

Η ΣΟΦΙΑ

Η Σοφία είναι το γνωστικό ενέργημα και αυτό που αποκτάται δυσκολότερα. Έχουν δοθεί διάφοροι ορισμοί οι συνηθέστεροι των οποίων είναι:

•  Η δυνατότητα να συνδυάζεται μια κεκτημένη γνώση με την εμπειρία και την έμφυτη κατανόηση.

• Η φρόνιμη και λογική εφαρμογή της γνώσης.

• Η σφαιρική κρίση και αντίληψη καταστάσεων και γεγονότων.

• Η ικανότητα διείσδυσης στην ουσία των πραγμάτων.

• Η ανάπτυξη όλων των πνευματικών και των ψυχικών δυνάμεων του ανθρώπου.

• Η ικανότητα κάποιου να αναλύει σε βάθος τα γεγονότα, να συστοιχίζει στοιχεία, να κατανοεί την πραγματικότητα, και να αξιοποιεί την πείρα και τις γνώσεις του παράγοντας λογικές ωφέλιμες κρίσεις και να δίνει σωστές και δίκαιες συμβουλές.

Όλοι οι παραπάνω ορισμοί αφορούν σαφώς στη Σοφία, πλην όμως κανένας δεν καλύπτει όλες τις πτυχές της.  Ο Σωκράτης και ο Πλάτωνας θεωρούσαν τη Σοφία ως την τέλεια κατανόηση των πάντων, ο Αριστοτέλης την τοποθετούσε στην ύψιστη κλίμακα της ανθρώπινης γνώσης, οι Στωικοί την ταύτιζαν με την επιστήμη των ανθρωπίνων και των θείων πραγμάτων ενώ ο Καρτέσιος τη θεωρούσε ως την υπέρτατη γνώση. Άνθρωποι οι οποίοι κατά κοινή ομολογία κατείχαν τη Σοφία δε συμφωνούσαν καν μεταξύ τους, πολλών δε οι αρχές και οι ιδέες (τις οποίες υπερασπίζονταν με πάθος) με την εξέλιξη της γνώσης και της επιστήμης καταρρίφθηκαν παντελώς χωρίς όμως να πάψουν να είναι πρωτοποριακές για την εποχή τους και χωρίς ποτέ να παραγνωριστεί η σημασία τους και η ώθηση που προσέφεραν στην ανθρώπινη πρόοδο. 

Αντί λοιπόν της οποιασδήποτε προσπάθειας να οριστεί σαφώς και πλήρωςη έννοια της Σοφίας θα ήταν φρονιμότερο (σοφότερο) να γίνει αποσαφήνιση της έννοιας της με διερεύνηση του περιεχομένου της. Θα λέγαμε λοιπόν ότι η ευφυία, η λογική, η κεκτημένη γνώση, η εμπειρία, η ικανότητα αντίληψης καταστάσεων και γεγονότων, η διορατικότητα, κυρίως δε η αυτογνωσία και όλες οι παραπάνω κατά την ποιοτική και όχι την ποσοτική τους έκφανση, οριοθετούν επιτυχώς την έννοια της Σοφίας χωρίς όμως να την περιορίζουν. Η επίτευξη της προϋποθέτει μακρά και επίπονη προσπάθεια, ευρύτητα πνεύματος, ισχυρό γνωσιολογικό υπόβαθρο, ήθος και κοινωνικότητα. Προκειμένου δε για τον Τεκτονισμό και κάτι ακόμα: Την ικανότητα του "βλέπειν" πέρα από τη στενή φυσική έννοια των πραγμάτων και των νόμων και της εξαγωγής ηθικών συμπερασμάτων και κοινωνικών αληθειών. Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω στις σωστές δόσεις και με το σωστό συνδιασμό είναι η ανάπτυξη της κρίσης και της ικανότητας λήψης σωστών απαφάσεων ιδίως σε σημαντικές και κρίσιμες περιστάσεις. 

Αυτός λοιπόν που κατέχει τη Σοφία, ο Σοφός θα της αφιερώσει όλη τη ζωή και το χρόνο του και την ώρα της αλήθειας θα κληθεί να "πληρώσει" το τίμημα, λαμβάνοντας την απόφαση η οποία θα επηρεάσει πολλούς και σε μεγάλο βαθμό. Θα πρέπει επίσης να τη μοιραστεί απλόχερα με όποιον έχει τη διάθεση να τη δεχτεί, να την κληροδοτήσει δηλαδή στους συνεχιστές του έργου του. Ίσως εν τέλει να είναι αυτό που τη χαρακτηρίζει καλύτερα από οτιδήποτε άλλο: Να υπάρχει το κληροδότημα, η συνέχεια, ίσως η ανάπτυξη αλλά σίγουρα η προσφορά. 

  

Η ΙΣΧΥΣ

 Η Ισχύς είναι το ηθικό ενέργημα. Θα λέγαμε ότι ο όρος "Ισχύς" ως απόδοση του Αγγλικού όρου Strength δεν είναι ο πλέον επιτυχής, καίτοι είναι ο πιό εύηχος. Εκφράζει πλείστες έννοιες, όμως με την Τεκτονική του σημασία αποδίδει ταυτόχρονα δύο εξ' αυτών, την "Αντοχή" και την "Ανθεκτικότητα". Ο ορισμός και η οριοθέτηση αυτών των δύο εννοιών μπορεί να γίνει εύκολα κατανοητός με δύο απλά παραδείγματα της μηχανικής (αντοχή των υλικών, material mechanics-engineering).

Λέγοντας αντοχή εννοούμε κυρίως την ιδιότητα της μηχανικής που χαρακτηρίζει τα υλικά και τη συμπεριφορά τους στις μηχανικές καταπονήσεις. Η επιβολή φορτίου αναγκάζει το υλικό αρχικά να παραμορφωθεί και αναλόγως του μεγέθους της φόρτισης να αστοχήσει (θραύση), χωρίς όμως να αλλάξει η σύσταση του. Οι κύριες φορτίσεις είναι όπως φαίνεται στην εικόνα, ο εφελκυσμός (tension, τέντωμα, τάνυση), η θλίψη (compression, συμπίεση), η διάτμηση (shear, ψαλλιδισμός), η κάμψη (bending), η στρέψη (torsion) και ο λυγισμός (buckling). Εάν το φορτίο επιβάλλεται χωρίς κίνηση καλείται στατικό, εάν η επιβολή του συνδιάζεται και με κίνηση καλείται δυναμικό.

Λέγοντας ανθεκτικότητα εννοούμε την ικανότητα ενός υλικού να ανθίσταται στις περιβαλλοντικές επιδράσεις (φυσικές ή χημικές) χωρίς να χάνει τις ιδιότητες αντοχής και λειτουργίας κάτω από ένα όριο.

Για να γίνει κατανοητή η διαφορά μεταξύ των εννοιών ας δούμε το παράδειγμα ενός από τα πλέον συνηθισμένα υλικά στη φύση, του βράχου. Παρ’ ότι ο όρος βράχος περιλαμβάνει μία τεράστια ποικιλία συστάσεων και απαντάται σε πάρα πολλές μορφές, σε γενικές γραμμές ακούγοντας τον όρο αυτό όλοι καταλαβαίνουμε ότι πρόκειται για ένα ιδιαίτερα σκληρό πέτρωμα το οποίο απαντάται σε πολύ μεγάλη ποικιλία μεγεθών, από π.χ. το μέγεθος ενός σπιτιού μέχρι το μέγεθος ενός βουνού. Η μηχανική αντοχή του βράχου είναι πρακτικά απεριόριστη. Σπάνια θα βρεθεί φυσικό φορτίο που να την ξεπερνάει. Μπορεί να θεμελιωθεί πάνω του οποιοδήποτε τεχνικό έργο, π.χ. ένα κάστρο, μία γέφυρα, ένα φράγμα χωρίς να αντιμετωπίσει το οποιοδήποτε πρόβλημα. Μπορεί να αντέξει οποιαδήποτε μηχανική φόρτιση στη φύση, ακόμα και αυτή ενός σεισμού οσοδήποτε μεγάλου μεγέθους. Είναι όμως πραγματικά άτρωτος ο βράχος; Με την υπόθεση ότι θα φορτίζεται μόνο με μηχανικά φορτία, τότε ναι, μπορούμε να πούμε ότι είναι άτρωτος καθώς η «αντοχή» του είναι τέτοια που να μην υπάρχει στη φύση κάτι που να μπορεί να την υπερνικήσει.

Τι γίνεται όμως με την «ανθεκτικότητα»; Ο πανίσχυρος βράχος που μόλις εξετάσαμε αποσαθρώνεται (καρστικοποιείται, όπως είναι ο επιστημονικός όρος) από τη ροή του νερού στην επιφάνεια του. Θραύεται από τις εναλλαγές της φάσης του νερού (παγοποίηση-υγροποίηση) μέσα στις αυλακώσεις της επιφάνειας του ή στα κενά της μάζας του και σπάει σε μικρά κομμάτια τα οποία θραύονται σε ακόμα μικρότερα τα οποία γίνονται άμμος και σκόνη. Καταστρέφεται από την έκθεση του σε ένα διαβρωτικό περιβάλλον επειδή αντιδρά χημικά με τις ουσίες που δημιουργούν τη ρύπανση και όχι μόνο – η θάλασσα π.χ. με το συνδυασμό δράσεων του κυμματισμού και των αλάτων καταστρέφει ακόμα και τα πιο σκληρά βράχια. Καταστρέφεται από την έκθεση του σε μικροοργανισμούς, βακτήρια, βρύα, λειχήνες κ.λπ. Γίνεται φανερή λοιπόν η διαφορά μεταξύ της μηχανικής αντοχής και της ανθεκτικότητας με ένα απλό παράδειγμα όπου ένα φυσικό υλικό με τεράστια αντοχή σε μηχανικές φορτίσεις είναι εν τέλει όχι και τόσο άτρωτο στη δράση εξωγενών παραγόντων.

Ας δούμε όμως και τη μεταφορική της έννοια, αυτή με την οποία απαντάται στον Τεκτονισμό:

Η «Ισχύς» είναι όπως ήδη είπαμε το ηθικό ενέργημα. Με τη φυσική της έννοια, είναι κάτι που απαντάται σε όλα τα έμβια όντα και η ύπαρξή της είναι προϋπόθεση για την επιβίωσή τους.

Προκειμένου για τον άνθρωπο είναι κάτι πολύ περισσότερο. Πρόκειται για την ψυχική ικανότητα του ατόμου να αγωνιστεί ενάντια σε όλα τα εμπόδια προκειμένου να επιτύχει το σκοπό του. Για την ικανότητα του κατ’ αρχάς να επιβληθεί και να ελέγξει τον ίδιο του τον εαυτό και να αξιοποιήσει  δημιουργικά τις δεξιότητες και τα προσόντα με τα οποία τον έχει προικίσει η φύση.  Η ικανότητα αυτή μπορεί να είναι έμφυτη ή να καλλιεργηθεί και να συνδυαστεί με όλες τις άλλες δεξιότητες προς επίτευξη του στόχου. Μπορεί να αποτελέσει το χρησιμότερο εργαλείο αλλά και το φονικότερο όπλο στα χέρια αυτού που την κατέχει. Η υπερβολική ισχύς κινδυνεύει να  καταστρέψει την προσωπικότητα ακριβώς ένα ιδιαίτερα άκαμπτο και ψαθυρό υλικό καταστρέφεται επειδή δε μπορεί να παραμορφωθεί, να προσαρμοστεί δηλαδή στη διαφοροποίηση των συνθηκών. Είναι αυτή όμως που επιτρέπει στο άτομο να αντέχει τις δυσκολίες, να ξανασηκώνεται έπειτα από τις αποτυχίες του, να βλέπει το σωστό πέρα από τις επικρατούσες αντιλήψεις και να προστατεύεται από τους παράγοντες που τείνουν να τον εκτρέψουν από την πορεία του. Το μέγεθος της ισχύος του εαυτού μας σπάνια γίνεται αντιληπτό υπό τις συνήθεις συνθήκες και συνήθως αποκαλύπτεται κάθε φορά που οι περιστάσεις ξεφεύγουν από το συνηθισμένο προς μία ιδιαίτερη κατάσταση. Μία σοβαρή δοκιμασία της ηθικής μας μπορεί να απαιτήσει πολύ περισσότερη ισχύ από αυτή που νομίζουμε ότι κατέχουμε.

Σε συλλογικό επίπεδο, η πολυμορφικότητα και η σημασία της έννοιας αυτής υπενθυμίζει ότι η αδιάλειπτη παρουσία του Τεκτονισμού στην ιστορία, κατέστη εφικτή επειδή διέθετε αντοχή ώστε να ξεπεράσει τα εμπόδια και ανθεκτικότητα ώστε να υπομείνει τις δυσκολίες. Πραγματικά, σε όλο το φάσμα της ύπαρξης του δοκιμάστηκε τόσο από «μηχανικά» φορτία όσο και από εξωγενείς επιδράσεις. 

Η ευρύτατη επέκταση του σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, η εισδοχή σ’ αυτόν ατόμων με διαφορετική κουλτούρα, διαφορετικά πιστεύω, διαφορετικό μορφωτικό επίπεδο κ.λπ. η δημιουργία πολλών διαφορετικών τύπων και τυπικών όπως και παραλλαγών αποτέλεσαν το μηχανικό φορτίο (και μάλιστα δυναμικό) που για να το αντέξει και να διατηρήσει τον ενιαίο χαρακτήρα του, χρειάστηκε να έχει τεράστια αντοχή.

Δοκιμάστηκε όμως και από εξωγενείς παράγοντες: Στο διάβα των αιώνων έγινε αντικείμενο εκτεταμένης συνωμοσιολογίας - παντελώς ψευδούς και αστήρικτης. Συκοφαντήθηκε και λοιδορήθηκε από πλείστους θεσμούς και ρεύματα και αποτέλεσε τον «εύκολο στόχο», τον αποδιοπομπαίο τράγο στον οποίο φορτώθηκαν οι αιτίες μεγάλων κοινωνικών αναταραχών. Όμως επέδειξε αστείρευτη ανθεκτικότητα και κατάφερε να αντέξει τους τραυματισμούς που του προκλήθηκαν και να θεραπεύσει της πληγές που του δημιούργησαν, πράγμα το οποίο εξακολουθεί να λαμβάνει χώρα ακόμα και σήμερα και θα εξακολουθήσει να συμβαίνει και στο μέλλον. Επίσης, με τη διάδοση του Τεκτονισμού ήταν απολύτως φυσικό να παρεισφρήσουν στις τάξεις του πολλοί οι οποίοι ήταν εντελώς ακατάλληλοι σύμφωνα με τα Τεκτονικά ιδεώδη, πραγματικά βακτήρια και ρυπογόνοι παράγοντες. Άνθρωποι πονηροί, ιδιοτελείς, υποκριτές μέχρι και απατεώνες οι οποίοι θεώρησαν ότι μπορούσαν να κρύψουν την ασχήμια της ψυχής τους κάτω από την αγνότητα των Τεκτονικών αρχών. Και είναι αλήθεια ότι εν πολλοίς το κατάφεραν πραγματοποιώντας βαθειά τραύματα στον ΕΤ, όμως η αδελφότητα είχε τον δικό της τρόπο αυτοπροστασίας και αυτοθεραπείας: Κάποια στιγμή η απληστία και η αλαζονεία των παραπάνω ξεπέρασε το όριο εκείνο μέχρι το οποίο τους αρκούσε το να καλύπτουν την ασχήμια τους και πλέον επιθυμούσαν συνειδητά να βεβηλώσουν και να καταισχύνουν την αγνότητα και την ακεραιότητα που πρεσβεύει ο Ελευθεροτεκτονισμός. Το μόνο που κατάφεραν ήταν να αποκαλυφθούν και να απομακρυνθούν – δύσκολα πολλές φορές, άλλες πάλι από μόνοι τους καθώς διαπίστωσαν ότι η ατραπός που είχαν διαλέξει σε καμία περίπτωση δε θα τους οδηγούσε στην εκπλήρωση των ιταμών σκοπών τους. Σε κάθε περίπτωση η αδελφότητα επέδειξε μοναδική ανθεκτικότητα και κατάφερε να μείνει αλώβητη στην προσπάθεια όλων αυτών των εξωγενών παραγόντων να τη διαβρώσουν και να την καταστρέψουν.

ΤΟ ΚΑΛΛΟΣ

Το «Κάλλος» είναι το αισθητικό ενέργημα και αυτό που γίνεται ευκολότερα αντιλληπτό από τον οποιονδήποτε καθώς δεν προϋποθέτει ιδιαίτερες γνώσεις ή δεξιότητες για να γίνει αντιλληπτό.

Όσο σοφός και ισχυρός κι αν αισθάνεται κανείς, η τέρψη και η ψυχική ηδονή που προκαλεί η είσπραξη του εξωτερικού και του εσωτερικού κάλλους δεν έχει όμοιο της. Αυτό απεικονίζεται παραστατικά στην εικόνα, όπου το Σύμπαν εν σοφία εποιήθηκε και κρύβει μέσα του δύναμη πέρα από όση μπορεί να συλλάβει ο ανθρώπινος νους, όμως το «Κάλλος» του είναι που προκαλεί δέος και το καθιστά αντικείμενο θαυμασμού έως και λατρείας. Βέβαια το «Κάλλος» με τη φυσική του  μόνο έννοια είναι κάτι το υποκειμενικό και συναρτάται με την προσωπικότητα, τις προτιμήσεις και τα πιστεύω του καθενός. Οι δε νόμοι, παραδόσεις και έθιμα των κοινωνιών χαρακτηρίζονται κι αυτά από υποκειμενισμό και καθώς η κοινωνία εξελίσσεται αλλάζουν ριζικά, άρα ως κριτήρια αφορούν στην παραπάνω «φυσική» μόνο έννοια. Στον Τεκτονισμό όμως το «Κάλλος» υφίσταται και με την πνευματική του έννοια, αυτή που απαντάται στο χαρακτήρα, το μυαλό, τις ιδέες και την καρδιά του καθενός. Παραφράζοντας λίγο τη γνωστή Αλχημιστική ρύση περί Χρυσού, θα λέγαμε ότι το δικό μας «Κάλλος», δεν είναι το κοινό Κάλλος, αλλά είναι η εξωτερική και η εσωτερική τελειότητα, η ομορφιά της άμωμης και σεπτής ψυχής. Είναι η αισθητική χαρά που δημιουργείται από την αρμονική συνύπαρξη και τη συνεργασία των αδελφών. Είναι η αισθητική τελείωση, η αποκάλυψη της Τέχνης, η ολοκλήρωση του Οικοδομήματος, η διέγερση των ανώτερων μυσταγωγικών ρευμάτων δια μέσου της καλαισθησίας. Το Τεκτονικό «Κάλλος» έχει τη μορφή τη αγαθοεργίας. Αγαθοεργία της σκέψης, της δράσης, της κατανόησης, της ευποιίας και της προσφοράς. Καθαρότητα του μυαλού και της ψυχής. Για τον Τέκτονα, το «Κάλλος» αποτελεί το λυχνάρι που φέγγει το δρόμο του όσο και η «Σοφία» και η «Ισχύς». Χάρη σ’ αυτό είναι σε θέση να διακρίνει την ομορφιά στο συνάνθρωπο του, επειδή διαθέτει ο ίδιος εσωτερική ομορφιά. Εκπέμπει λαμπρότητα, όχι επειδή στολίζεται όπως επιτάσσει η ανθρώπινη ματαιοδοξία, αλλά επειδή εμφορείται από γνήσια και ευγενή αισθήματα, ανιδιοτέλεια, ευγένεια και φιλανθρωπία.

ΑΚΡΟΤΕΛΕΥΤΙΟΣ ΛΟΓΟΣ

Τρεις είναι οι βασικές προϋποθέσεις ορθού σχεδιασμού του οικοδομήματος (συνεπώς και του Ναού): Λειτουργικότητα (σοφία), Ασφάλεια (ισχύς - αντοχή, ανθεκτικότητα) και Αισθητική (Κάλλος).

Η Σοφία, η Ισχύς και το Κάλλος είναι η τελείωση κάθε πράγματος και τίποτα δεν μπορεί να διατηρηθεί χωρίς αυτές.

Κατά δε, το Τυπικό της Υόρκης: "...είναι αναγκαίο να υπάρχει Σοφία για να συλλάβει, Ισχύς για να στηρίξει, και Κάλλος για να κοσμήσει όλα τα μεγαλειώδη και σημαντικά εγχειρήματα."