Αγαπητέ μου Ανδρέα.
Διάβασα με μεγάλο ενδιαφέρον το κείμενο σου το οποίο
αφορούσε στην Ψυχή. Φυσικά και δεν είμαι σε θέση να κάνω την οποιαδήποτε
κριτική, ειδικά από την πρώτη ανάγνωση, δράττομαι όμως της ευκαιρίας να γράψω
μερικές αράδες για το πως βλέπω εγώ προσωπικά το ζήτημα.
Ας δεχθώ την ευρύτατα διαδεδομένη και αποδεκτή άποψη ότι ο
άνθρωπος συντίθεται από 3 «στοιχεία» σώμα, ψυχή και πνεύμα.
Το στοιχείο «σώμα» έχει (δι)ερευνηθεί σε μεγάλο βάθος και
παρά την πολυπλοκότητά του έχουν αποκαλυφθεί πάρα πολλά από τα μυστικά της
λειτουργίας του. Γνωρίζουμε λοιπόν ότι το σώμα έχει να κάνει με τη φυσική
λειτουργία και ότι αποτελείται από μια σειρά οργάνων που το καθένα έχει το δικό
του ρόλο. Δύο από τα βασικότερα όργανα του σώματος είναι η καρδιά που
οξυγονώνει όλα τα άλλα δια μέσου του αίματος και ο εγκέφαλος που ελέγχει μέσω
του νευρικού συστήματος τα περισσότερα από αυτά. Φυσικά και κάθε ένα από τα
λοιπά όργανα έχει τη δική του αξία, ξεχωρίζω όμως τα δύο προαναφερθέντα επειδή
από τη δική τους καλή λειτουργία εξαρτάται η λειτουργία των υπόλοιπων. Οι
περισσότεροι άνθρωποι όμως τα ξεχωρίζουν επειδή τα έχουν συνδέσει με το
«πνεύμα» και την «ψυχή».
Εκτός
από τη φυσική λειτουργία του σώματος η ανθρώπινη υπόσταση έχει και άλλες
λειτουργίες οι οποίες θα μπορούσαν να χωριστούν σε δύο ομάδες.
- · Αυτά που έχουν να κάνουν με το ήθος καθαυτό και με τα συναισθήματα (αγάπη-μίσος, οργή-ηρεμία, συμπόνια-αδιαφορία, χαρά-λύπη, καλοσύνη-κακία, τιμιότητα-ατιμία, ήθος-ανηθικότητα, θάρρος-δειλία κ.λπ.) σχηματίζουν τη μία κατηγορία και έχουν να κάνουν με αυτό που εγώ ονομάζω ψυχή. Πολλοί θα συμφωνούσαν μαζί μου - δεν είναι τυχαίο ότι έχουν επικρατήσει εκφράσεις όπως εμψυχώνω, μεγαλόψυχος κ.λπ. που αφορούν ακριβώς στα παραπάνω. Κοινό χαρακτηριστικό των παραπάνω είναι ότι δεν ελέγχονται και δεν επηρεάζονται, τουλάχιστο έως ένα βαθμό (δε μπορείς να βάλεις αγάπη, καλοσύνη ή τιμιότητα σε κάποιον – η παιδεία βοηθά αλλά όχι απόλυτα).
- · Αυτά που έχουν να κάνουν με την ευφυία, τη γνώση και τις δεξιότητες σχηματίζουν μια άλλη ομάδα και έχουν να κάνουν με αυτό που εγώ ονομάζω πνεύμα. Πολλά από αυτά υπάρχουν έμφυτα, άλλα είναι επίκτητα, άλλα καλλιεργούνται. Η ευφυία είναι έμφυτη, η γνώση είναι επίκτητη. Οι δεξιότητες είναι επίκτητες, μπορεί να υπάρχει μια φυσική κλίση ή ένα χάρισμα, χωρίς όμως δουλειά και εξάσκηση και τα δύο είναι άχρηστα.
Επιστρέφουμε τώρα στο θέμα μας.
Παντελώς αυθαίρετα ο άνθρωπος έχει συνδέσει την ψυχή (και τα
όσα περιλαμβάνει) με την καρδιά. Εξωγενείς παράγοντες προκαλούν συναισθήματα τα
οποία γίνονται αντιληπτά από τον εγκέφαλο. Σε μια συναισθηματική φόρτιση όπως
πολύ σωστά είπες παράγεται αδρεναλίνη, το στομάχι χάνει το ρυθμό του στην
παραγωγή των υγρών του κ.λπ. Ο εγκέφαλος αναλαμβάνει να επαναφέρει την
κατάσταση και στέλνει σήμα στην καρδιά για περισσότερο οξυγόνο στα όργανα. Η
καρδιά στέλνει το οξυγόνο δια μέσου του αίματος γι’ αυτό το καρδιοχτύπι συνήθως
συνοδεύεται από έντονη αναπνοή και η αυξημένη πίεση φέρνει τη γνωστή ζαλάδα.
Όλα αυτά τα είπες πάρα πολύ σωστά, δεν έχω να προσθέσω τίποτα, ούτε και να
διαφωνήσω σε κάτι. Το διά ταύτα είναι ότι κακώς συνδέονται ψυχή και καρδιά.
Στέκομαι στη φράση σου περί μεταμόσχευσης και λέω ναι, κάποιος μπορεί να ζήσει
με την καρδιά άλλου, αυτό όμως από μόνο του δεν τον κάνει άλλον άνθρωπο – δε
χρειάζεται λοιπόν άλλη απόδειξη. Εκφράσεις τύπου «μεγάλη καρδιά» αν και πολύ
διαδεδομένες είναι αυθαίρετες καθώς το μέγεθος της καρδιάς έχει να κάνει με το
μέγεθος του σώματος και διαπιστώνεται μόνο ανατομικά και ποτέ από τη
συμπεριφορά του άλλου.
Συνδέεται τώρα η ψυχή με τον εγκέφαλο? Με την έννοια που
δίνω εγώ στην ψυχή ναι, εφόσον αυτή έχει να κάνει με το συναίσθημα το οποίο
συνδέεται με τον εγκέφαλο. Αποκολλάται από αυτόν με το θάνατο του? Τι να
απαντήσει κανείς? Εικασίες μόνο μπορούμε να κάνουμε…
Συνδέεται το πνεύμα με τον εγκέφαλο? Απολύτως. Αποκολλάται
από αυτόν με τον θάνατο του? Αναμφισβήτητα. Συνεχίζει να ζει μετά? Δε γνωρίζω
αλλά μάλλον όχι. Εκφράσεις του τύπου «το πνεύμα του ζει» είναι αυθαίρετες. Δεν
πρόκειται για πνεύμα αλλά για κληροδότημα. Όταν πέθανε ο Μότσαρντ το χάρισμα
του χάθηκε μαζί του. Το έργο του παρέμεινε και συνέβαλε στη διαμόρφωση της
μουσικής. Ομοίως και με τον Νεύτωνα, το κληροδότημα του ήταν που άλλαξε τον
κόσμο.
Και κλείνω με ένα λεπτό, όσο και φλέγον θέμα. Τα της ψυχής
όπως είπα δεν ελέγχονται και δεν επηρεάζονται από τον άνθρωπο, τουλάχιστο όχι
απόλυτα. Έπρεπε λοιπόν να εφευρεθεί κάτι που θα ήταν δυνατότερο από τον άνθρωπο
και θα μπορούσε να τα ελέγξει. Αυτό το κάτι ήταν το Επέκεινα σε όλες τις μορφές
του. Κάτι το αόριστο, το άπειρο, το αόρατο, το παντοδύναμο. Αυτό που δίνει την
ψυχή στο αδύναμο και ατελές φυσικό σώμα και αυτό που θα την πάρει πίσω μετά το
φυσικό θάνατο του σώματος. Σαν έμπνευση δεν ήταν κακό, κάθε άλλο… Έδωσε
απαντήσεις, έδωσε ελπίδα, δημιούργησε ήθη… Έγινε όμως ένα εργαλείο όπως το
μαχαίρι το οποίο στα χέρια του χειρουργού σώζει ζωές ενώ στα χέρια του φονιά
παίρνει ζωές.
Τα υπόλοιπα τα γνωρίζεις πολύ καλύτερα από εμένα…
Σε ευχαριστώ και πάλι.
